Söz önü. Cənab prezident. Sizinlə ikilikdə görüşmək qismətim olmayıb. AMEA-ya dəfələrlə gəlmisiniz, xüsusi seçilmiş adamlarla qapalı, gizli görüşmüsünüz. Siz bizimlə, öz vətəndaşlarınızla, işçilərinizlə görüşməkdən, açıq dialoqdan həmişə qaçmısınız. Çünki siz, əminəm ki, sosial problemlər içində çırpınan vətəndaşlarınızın gözünün içinə baxmağı bacarmayacaqdınız…Bu çətindir, sizi yaxşı başa düşürəm…Və bu səbəbdən mən məcbur olub Sizinlə qiyabi də olsa söhbət etmək məcburiyyətində qaldım və bundan əsla, qətiyyən qorxmuram. Itiriləcək nəyim var ki, qolumdakı zəncirdən başqa…Bir də həqiqi alim olmaq kimi umudlarım var…bir də hər ayın əvvəlində aldığım 200 manat maaşım…bir də dostlarıma, tanışlarıma, mağazalara, məktəbə illərlə yığılan borclarım var… Bir də övladlarımın məndən istədikləri pulla həll olunan bəzi şeylər var…Bunları məndən alacaqsınızsa alın…Bir az rahatlayaram

Cənab prezident. Güney Azərbaycandan olan bir tələbə sürəkli bizim ailəmizə qonaq gələrdi və əlbəttə ki, o tələbə yaşayışımızı görüb sarsılmışdı. Bir gün həmin tələbə “İran kimi zülmkar bir ölkə, buradan daha ədalətlidir. Axı bu ölkədə necə yaşayırsınız, bir aydın olaraq siz bunu qürurunuza necə sığışdırırsınız?”söylədi mənə. Bu ağır sözlər əslində təhqir idi, çox böyük təhqir …Həm mənə, həm də sizin ünvanınıza söylənmişdi…
Cənab Prezident. Tərəfinizdən bir qrup jurnalistə ev bağışlanması cəmiyyətdə böyük əks-səda dogurdu. Bu həftə sosial şəbəkə, media bu məsələni eninə-boyuna müzakirə etdi. Bu prosesi alqışlayan da oldu, tənqid edən də. Siyahıda adı olanlar sevindilər, olmayanlar üzücü yazılar yazdılar. Birmənalı qarşılanmayan bu müzakirələr əslində son 25 ildə ölkədə insanların sosial durumlarının necə ağır olduğunu, üst-ütə qlaqlandığını, çoxunun evsiz-eşiksiz olduğunu bir daha gözlər önünə sərdi… Əminəm ki, Siz də bu mənzərəni müşahidə etdiniz. Bəs heç düşündünüzmü ki, bütün bu vəziyyətin, bu sosial gərginliklərin əsasında sizin ədalətsiz sosial-iqtisadi siyasətiniz dayanır .
Cənab president. Sizin siyasətiniz son 25 ildə cəmiyyəti “biz və onlar” kateqoriyasına bölərək idarəetmək prinsipinə əsaslanmışdır. YAP üzvü olan şəxslərin bütün-sosial-iqtisadi haqları və təminatları qorunur, Ölkənin bütün sərvətləri sizin, ailənizin və çevrənizin əlində toplanır, sizə yaxın ola bilməyən bizlər isə ikinci dərəcəli insanlar, Qullar kimi sürünürük… Prezident ölkəni “biz və onlar” prinsipi üzrə idarə etməməlidir, prezident dinindən, dilindən, cinsindən, irqindən, siyasi mövqeyindən, düşərgəsindən, dünyagörüşündən asılı olmayaraq hamının,bütün vətəndaşların prezidentidir…Prezident yalnız YAP üzvlərinin yox, bütün azərbaycan vətəndaşlarının yaxşı yaşamasına, qorunmasına, inkişaf etməsinə cavabdeh şəxsdir və ölkə sərvətləri, gəlirlər ədalətli, bərabər bölünməlidir…Necə deyərlər Prezidentin siyahısına bir qrup insan və ya peşə sahibləri yox, hamı düşməlidir…Hal hazırda bu belədirmi cənab prezident? Deyə bilərsinizmi sizin siyahınıza biz nə vaxt düşəcəyik və niyə biz sizin siyahınıza düşmək seçimi qarşısında qalmalıyıq? Cənab prezident, bir qrup insana ev bağışlamaq müsbət addımdır alqışlayıram, lakin bir prezident üçün həm də utancvericidir ona görə ki, bir prezident elə sosial-iqtisadi siyasət yeritməlidir ki, bütün vətəndaşlar özləri birbaşa, prezidentin iştirakı olmadan ev ala bilmə gücünə sahib olsunlar. Prezidentin sosial-iqtisadi siyasəti insanı, vətəndaşı gücləndirməlidir. Sizdən soruşmazlarmı ki, cənab prezident bir qrup insana ev verdiniz, bəs qalan minlər, milyonlar nə etsin… Dünyada prezidentlərin bir çox insanlara şəxsən ev-mülk, hədiyyə, mükafat bağışladığı presedentləri var və Azərbaycanda da belə olması bizi sevindirir. Bəs sizin “siyahınıza” düşməyənlər neyləsin…Bəs biz nə edək?
Jurnalistlərə ev verilməsini ürəkdən alqışlayıram və hesab edirəm ki, Azərbaycanda təkcə jurnalistlərin deyil, hər bir insanın, hər bir ailənin evi olmalıdır. Ikincisi isə özümü bir sual soruşmağa haqlı bilirəm ki, bəs AMEA- da illərdir ki, evsiz- eşiksiz çalışan fədakarlar nə vaxt dövlətin sosial qayğısını hiss edəcəklər. Və çox heyfslənirəm ki, AMEA-da çalışan, 200-300 manat maaş alan alimlərimiz hökümətin, mətbuatın, cəmiyyətin müdafiəsindən, qayğısından məhrumdurlar…Bu illərdə mətbuat bu məsələləri heç müzakirə obyektinə çevirməmişdir, Parlament susur, hökümətiniz susur, cəmiyyət susur…Bu susqunluğun, biganəliyin nəticəsində nələr olur Və hazırda AMEA-da çalışan insanlar necə yaşayır, bax bu mənzərəni canlandırmq istəyirəm.
Alimlər birliyinin konfransıında adını bilmədiyim bir orta yaşlı alim fəryadla “Bizi öldürdülər, bizi acından öldürürlər” dedi.
AMEA-da bir gün dostlar arasında üzüntülü bir xəbər dolaşdı. Dilavər hoca səhər tezdən avtobusla Bakı dövlət universitetinə dərsə gedirmiş. Düşərkən avtobus pulunu verməyə 20 qəpiyi olmur. Sürücü arxadan onu çağırır, söyür, təhqir edir. Dilavər hocanı tanıyan bir tələbəsi “onu niyə söyürsən, o müəllimdir” deyir. Sürücü “müəllimə bax, 20 qəpiyi yoxdur deyə gülür, təhqirlər və söyüşlər yağdırır. ..
Faiq Ələkbərli Abşeronun bir kəndindən dərsə, işə gəlir və iki-üç avtobus dəyişir, yol pulunu qonşudan alır…
Mən 20 ildir ki sizif aqibəti yaşayıram…günü gündən artan çoxalan və bir əzaba çevrilən kitab yeşiklərini bu kirayədən o kirayəyə Bakının bütün köşələrinə daşıyıram…Arada bezib hər şeyi atmaq, qoyub qaçmaq , çıxıb bu ölkədən getmək istəyirəm…Sonra özümü sakitləşdirirəm…17 yaşımdan meydanlarda çarpışan mən, hər şeyimi bu ölkə, Vətən, Millət deyib fəda etmədimmi. Böyük mücadilələr böyük imtinalardan keçmirmi…Bu ölkədə Vətən, Dövlət deyən bütün idealist insanlar bu aqibəti yaşamırmı. Onlar- Vətəni, Dövləti soymaqdan, talan etməkdən imtina etmiş dostlar nə deyər , nə tez yoruldun, yarıda qaldın deməzlərmi mənə…Və yenidən “YOL-a davam” demişəm…qarşımda dağ kimi yüksələn, ömrümdə əzaba, yükə çevrilmiş bu kitablara, onları daşımağa necə də nifrət edirəm…lakin mən axı, həm də bu kitablarımı sevirəm, onlara bağlanmışam, onları itirmək mənim faciəmdir və düşüncələrimin, fikirlərimin formalaşmasında rol oynayan bu kitablarım 20 ildə topladığım yeganə sərvətimdir…Onları təkcə oxumaq yox, həm də daşımaq cəzam var mənim…Təəssüf ki, “harda xoşbəxtəmsə, harda haqlarım qorunursa ora vətəndir” düşüncəsinə sahiblənə bilmirəm. Təəssüf ki, vətən mənim üçün dəyərlər məcmusudur və mən o dəyərlərlə nəfəs alıram və Dəyərlərimi əsla satmaram, satmadım…Təəssüflər…
Bu qədər… Bu, AMEA-da çalışanların əksəriyyətinin, ölkə vətəndaşlarının 90%-nin yaşam tərzidir və bizə bu sosial güzəranı, bu sizif aqibətini sizin “uğurlu siyasətiniz” bəxş etmişdir cənab prezident. Bizim yaşayışımız sizin siyasətinizin güzgüsüdür.
Bu fraqmentlər həmkarlarımın əksəriyyətinin həyatında həmişə təkrar olunur, bunları yazmaqla diqqətləri həm də AMEA-da çalışan həmkarlarımın, özümün çox aşağı və qeyri-insani sosial durumumuza, yaşayışımıza cəlb etmək istəyirəm. Siz əlbəttə ki, bunları bilirsiniz…Bilirsiniz, lakin susursunuz…Görməzlikdən gəlirsiniz…Bu çox dəhşətlidir…Utanc vericidir…insanlığa ziddir.
Cənab Prezident. sizin hakimiyyətiniz qədər ədalətsiz, sizin hökümətiniz qədər səriştəsiz, sizin hakimləriniz və məhkəmələriniz qədər yalançı, sizin alimləriniz qədər biliksiz, qorxaq və yaltaq, sizin məmurlarınız qədər dövlətin, millətin sərvətlərini talayan, oğurlayan məmurlar təbəqəsinin olmasına bir daha Azərbaycan tarixi tanıqlıq edəcəkmi bilmirəm. Lakin tarix təyin etdiyiniz soyğunçu məmurlarınızın talançılığını sizin rəhbərlik etdiyiniz hökümətin adına yazacaqdır. Sizin də hakimiyyətin tarixi yazılacaq, tarix sizə də, neft milyonlarına sahib bir ölkənin ac insanlarına da doğru-dürüst qiymət verəcək…Bunu ki, bilirsiniz. Bəs niyə dəyişmirsiniz…Fironları ya daxili güc yenər ya da xarici güc. Lakin bütün yenilgilər daxildən başlayar, bütün imperiyalar daxildən çökər…Azərbaycanı daxildən çökdürə biləcək iki factor var. Aclar, yoxsullar təbəqəsi və ölmüş umudlar. Başa düşmürəm, bax bu ac təbəqəni niyə öz əllərinizlə yetişdirirsiniz…?
Çox gözlədim ki, AMEA rəhbərliyi AMEA əməkdaşlarının insani-sosial haqlarını qorumaq haqqında təkliflərlə çıxış edə. Lakin AMEA rəhbərləri də sizin məmurlarınızdır, sizin siysətinizi dəstəkləməkdədirlər və sizin qarşınızda danışmağa cürətləri belə çatmaz…Totalitar sistemlərdə susturulanlar ilk növbədə elm sahəsində çalışanlar olur…Necə ki, mən bu illərdə bunun şahidi oldum . Lakin bildirməliyəm ki, AMEA sistemi sizin siyasi sisteminizin bir parçası olmaqla da əslində öncə Dövlətin, Millətin maraqlarına, gələcəyinə, sonra isə sizin hökümətinizə zərbə vurur, ziyan vurur cənab prezident…AMEA həm də sizin hökümətinizin siyasətinə yön verməyi bacarmalıydı, çatışmazlıqları tənqid etmək, uğurları daha da inkişaf etdirmək, layihələrlə, təkliflərlə hökümətə, nazirliklərə, parlamentə kömək etmək, həm hökümətlə, həm cəmiyyətlə aktiv əlaqələr quraraq üzvi əlaqə şəklində, dinamik ortam yaratmaqla, işləməklə ölkənin inkişafına yardım etməliydi. Son illərdə AMEA-da formalaşmış yaltaqlıq, məddahlıq yerinə, təkliflər, cəsarətli tənqidlər, dövlətin və cəmiyyətin problemlərinin həllində aktiv iştirak etmək təşəbbüsləri edən kadrlar yetişdirmək, dövləti, cəmiyyəti daha da inkişaf etdirmək gərəkirdi və düşünürəm ki, AMEA rəhbərliyində məhz bunu bacaran insanlar təmsil olunmalıdır. Niyə, niyə bütün sahələrdə bütün təşəbbüslər və vicdanlar susdurulur…Sizin hakimiyyətinizdən sonra hakimiyyət kimə keçməlidir, sizdən sonra ölkəni, dövləti kimlər idarə etməlidir, hansı elita ilə, hansı elmi-strateji institutla, hansı proqramla idarəetmə həyata keçiriləcəkdir… bax bunların formalaşmasını təmin edəcək kadrların yetişdirilməsinin qarşısı alınmaqdadır cənab prezident. Məgər tarix sizinləmi bitir, sizinləmi sona çatır cənab prezident. Axı sizin hökümətinizin hazırladığı proqramda “Davamlı insan inkişafı strategiyası gələcəyin qorunması, təmin edilməsidir və bu, bu günün təməllərinin düzgün formalaşdırılmasından keçir” ideyası əks olunmuşdur. Niyə bunlar əməllərlə təsdiq olunmur. Demokratik ölkələrdə rejimlər, siyasi iqtidarlar, elitalar həm də özündən sonrakı dövrdə ölkənin, dövlətin gələcəyini idarə edəcək kadrlar və siysi elitalar yetişdirməklə, hakimiyyətin yumşaq keçidlərlə təhvil verilməsinə zəmin hazırlayırlar. Totalitar cəmiyyətlərdə, avtoritar rejimlərdə isə hakimiyyət üsyanla, qan tökməklə dəyişdirilir. Gücə və Sosial ədalətsizliyə əsaslanan idarəetmənizlə niyə Azərbaycanı qanlı üsyanlara sürükləyirsiniz… Nə qədər insanlrı tutuqlayıb zindanlara salacaqsınız, nə qədər insanlar ölkəni tərk edəcək, nə qədər insanlar susdurulacaq…Niyə axı… Biz 1988-ci ildə Azadlıq meydanına çıxıb, Rus tanklarının qarşısında, ölümün gözünün içinə dik baxaraq bu vətəni, bu ölkəni sizə, bir qrup azlığa vermək uğrundamı mübarizə apardıq ki, hakimiyyətə, gücə, ölkənin sərvətlərinə yiyələnib bizlərə divan tutasınız, aclıqla imtahana çəkəsiniz. Vətən duyğularımızı niyə öldürürsünüz…Azadlıq, istiqlal kimi dəyərləri niyə insanın, vətəndaşın gözündə sındırırsınız… Fərqindəsinizmi, sizi tənqid edə biləcək, sizə etiraz edə biləcək aydınlar ortada yoxdur…fərqindəsinizmi hamı alınıb, satılıb, sındırılıb…heç olmasa gələcək naminə, heç olmasa umudlarımızı öldürməmək naminə bircə dənə də olsa bir aydın, bir qəhrəman saxlayın, yoxdursa yalandan yaradın…Sizin hakimiyyətiniz Şəxsiyyətlərin sındırılmasına, gələcəyə olan umudların öldürülməsinə xidmət edir…Və buna nail olub artıq…Cəmiyyətdəki intiharlar bunun göstəricisidir…Cənab Prezident, ölkədə xalqının taleyinə biganə olan, öz başının, qarnının hayına qalan, adının qarşısında böyük titullar olan nə qədər xalq yazıçıları, xalq şairləri, akademiklər, professorlar var…İmperiyalar qarşısında susmayanlar, meydanlarda danışanlar, şer oxuyanlar Hamısı sizin qarşınızda susur…birinin belə sizə həqiqətləri söyləmək cürəti çatmır. Və mən çoxdandır ki, daha belələrinin gözlərinin içinə baxmıram…Çoxdandır ki, umudlarım ölüb. Bu sizi qorxutmurmu , ictimai, milli reflekslərin öldürülməsinin kanıtı deyilmi bunlar. Refleksləri ölmüş cəmiyyət təhlükəli cəmiyyət deyilmi…Gerçəkdənmi hamı eyni cür düşünür, gerçəkdənmi fərqli düşüncələr yoxdur…gerçəkdənmi hər şey öldürülmüşdür…Gerçəkdənmi H.Əliyev qarşısında hamı, bütün cəsarətlər öldü…Azadlıq fərqli düşüncələrin sahib olduğu cəmiyyətlərdə mövcuddur, Siz ki bunları bilirsiniz…Refleksləri öldürülmüş bir cəmiyyətdə prezident olmaq qəhrəmanlıqdırmı sizcə? Ölü bir cəmiyyətin prezidenti olmağı necə qəbullana bilirsiniz?
Son illərdə, azad iradəyə, azad düşüncəyə, təşəbbüsə, təhlil və tənqidlərə malik şəxslər müxalifətçi deyə damğalanır, işdən çıxarılmaqla hədələnir, susturulur və məddahlıq, yaltaqlıq edən kütləvi insan sürüsü, alim sürüsü yetişdirilir. Bəs bu sürünün, elmlər doktorlarının fikri hanı, konsepsiyası, ideyası hanı? Niyə fikir ürətilmir bizim ölkəmizdə? Cənab prezident əgər son 25 ildə həqiqi alimlər formalaşsaydı, əmin olun onlar sizə “durun!” deyəcəkdilər. Onlar qul olmaqdan imtina edəcəkdilər, sürünməyəcəkdilər, dözməyəcəkdilər…Dünya tarixi göstərir ki, Həqiqi alim həqiqi vətəndaş olur, yaşadığı cəmiyyətdəki rəzalətləri söküb atmağa, dəyişməyə can atır. Varmı belələri bizdə? Niyə sizin siyasi sisteminiz azad, ləyaqətli, təşəbbüskar, innovasiyalara açıq, siyasətdə və cəmiyyət həyatında aktiv iştirak edən insan, vətəndaş yetişdirmir,Əksinə belə insanları cəzalandırır, əksinə sürünən, dözən əzabkeşlər yetişdirir. Axx, Mən hər zülmə dözən əzabkeşlərə necə də nifrət edirəm…
Və dəqiq bilirəm ki, AMEA-ya ayrılan Dövlət pulları havaya sovrulur, mənimsənilir və gəlib bizlərə çatmır…Və AMEA rəhbərliyi öz işçilərinin yaşam səviyyəsi haqqında prezidentə məruzə etmək cürətinə də sahib deyil.
Bizim cəmiyyətimizdə son 25 ildə üç təbəqə formalaşıb. Refleksi öldürülmüş aclar və yoxsullar təbəqəsi. Böyük titular daşıyan lal, kar, kor, biganə,təcrid olunmuş yazarlar, alimlər təbəqəsi. Dövlət malını, milli sərvətləri talayaraq aşırı dərəcədə varlanmış, öz xalqının, ölkəsinin gələcəyinə, taleyinə biganələşmiş meritokratiya təbəqəsi, öz pullarını milli problemlərə deyil, əyləncəyə xərcləyən bir təbəqə. Biz isə AMEA-da kitablarımızı çap etməyə, məqalələrimizi xaricdə yayınlamağa pul tapmırıq…Yoxsa bunlarıdamı bilmirsiniz…
16 Mart 2017-ci ildə Badamdar oteldə Əli Əhmədovun sədrliyi ilə “Azərbaycanda dayanıqlı inkişaf məqsədlərinə nail olunmasında elm və tədqiqatların rolu” mövzusunda keçiriləcək konfransda Fəlsəfə institunun təmsilçisi kimi “Dayanıqlı inkişafın social-fəlsəfi istiqamətləri və bu sahədə ölkəmizdə həyata keçirən tədbirlər” mövzusunda məruzə etmək təklifi aldım. Məruzəni etmək təklifi alarkən institut rəhbərliyindən bir şəxs(adını çəkmirəm)ailəm haqqında soruşdu. Şöbə müdirim tez məndən əvvəl məlumat verdi. “İki övladı var. 20 ildir kirayədə yaşayırlar. Yoldaşı bizim institutun əməkdaşıdır. Burda maaşlar aşağı olduğu üçün ailəni dolandırmaq məqsədilə məcbur oldu burdan işdən çıxdı. Başqa işə keçdi”. Şöbə müdiri bunu söyləyərkən içim sızladı. Həyat yoldaşımın elmə verə biləcəyi potensialını bilirdim. Lakin bu potensial bizə görə, bizim yaşayışımızı təmin etmək məqsədilə məmurluğa qurban verilməkdədir. Bax itirilmiş bu potensiala həmişə yas saxlamışam içimdə…lakin əlbəttə ki, bunu heç yerdə söyləməmişəm, sızlamamışam). Məruzəyə hazırlaşarkən Prezidentin bütün sərəncam və qərarlarını gözdən keçirdim, hökümətin siyasətini incələdim və bir məruzə mətni hazırladım.Məruzədə əsasən bu sahədə qəbul edilmiş qərarlar və həyata keçirilən tədbirlər sadalanırdı. Təhlilə isə keçə bilməzdim. Təhlil etsəydim, real həyatla bu sərəncamlar arasında nə qədər böyük uçurumların olduğunu söyləmək məcburiyyətində qalacaqdım. Bu isə BMT təmsilçisinin iştirak etdiyi konfransda ölkəmin nüfuzunu bir qədər aşağı sala bilərdi…Belə konfranslarda isə adətən “ son 25 ildə aparılan uğurlu siyasətdən”danışılır. Mən “uğurlu siyasətdən” danışmadım, daha çox qərarları və sərəncamları sadalamağa üstünlük verdim.(Məruzənin mətnini məqalənin sonunda təqdim edirəm). Son 25 ildə xüsusilə AMEA-da bir ənənə formalaşıb. Belə rəsmi toplantılarda çıxışa başlayarkən öncə məddahlıq müraciəti etmək şərtdir. (Bu məddahlıq çıxışının içində elə danışmalısan ki, ölkədə hamının xoşbəxt olduğunu, sabitlik və firavanlığın hökm sürdüyünü və bütün bunların ancaq bir nəfərə bağlı olduğunu, O bir nəfərin xalqımızın taleyinə yazılmış qurtuluşçu, xilaskar olduğunu xüsusi qeyd etməlisən.)Təbii ki, bu totalitar təfəkkürün bəlirtiləridir və biz bunu qəbul edə bilmərik. Məddahlıq bir düşüncə insanının intiharıdır… Və son 25 ildə AMEA sistem kimi intihar etmişdir. Ağıllılar susar, qalanları məddahlıqla başını girləyər. Son 25 ildə AMEA cəmiyyətin, dövlətin problemlərindən təcrid olunmuş bir ada kimi qalmışdır və bu adanın insanları son 25 ildə onlara verilmiş 200-300 manat əməkhaqqını itirməmək üçün kütləvi intihar etmişlər. Bizim qənaətimizcə, Susmaq intihardır! Fiziki olaraq yaşayırsan, mənən isə ölmüsən, öldürülmüsən.)
Mən bu ənənə halını almış məddahlıq girişi yapmadan məruzəmə başladım( və mənim çıxışımdan sonra konfransda iştirak edən əməkdaşlarım çıxış edərək tez bu səhvi düzəltdilər ki, sonradan cəzalanmaq ehtimalı qalmasın) Məruzəni oxuduqca yarımçıq kəsib kürsüdən hayqırmaq istəyirdim…Bütün bunlar yalandır…Bu siyasətlər, bu qərarlar mənim həyatıma tətbiq olunmur və bizim yaşayışımızda əks olunmur…( Belə etsəydim institumuzun 300 nəfərlik işçisinin həyatını, işini riskə atmış olacaqdım. Bizim ölkəmizdə bir nəfərə görə indi bütün kollektiv cəzalandırıla bilir.Vaqif Arzumanlının simasında Milli Münasibətlər İnstitunun bağlanmasına şahid olmuşduq). Özümü güclə ələ aldım. Və çıxışımı ala-yarımçıq bitirdim. Özüm də fərqində idim ki, bu mənim indiyə qədər etdiyim çıxışlardan ən pisi idi. Lakin orada bir daha özüm-özümə qərar verdim ki, 17 yaşlarından bu dövlətin qurulması üçün meydanlarda savaş verən mən, prinsiplərimə sadiq qalacam, bu ədalətsiz, yalançı, soyğunçu düzəni dəyişəcəm… Hz.Əlinin bir deyimini çox bəyənirəm. “Zülmə dözmək əxlaqsızlıqdır”.
Və son 25 ildə məruz qaldığımız social- iqtisadi zülmdən bezərək, yorularaq təkbaşına haqq tələb etmək amacı ilə, institumuzun bir çox əməkdaşlarının da istəyi ilə öncə I Vitse-prezident xanım Mehriban Əliyevaya müraciət etdim. Məktub yazaraq prezident aparatındakı poçta saldım…Və əlbəttə cavab almayacağımı bilə-bilə…

Hörmətli Mehriban xanım.
“XXI yüzillikdə dövlətlərin, ölkələrin inkişaf göstəricisi hərbi- siyasi -iqtisadi gücü ilə yox, insanın xoşbəxtliyi və mənəviyyatın yüksəlişi meyarı ilə ölçüləcəkdir. XXI əsr insan inkişafı paradiqması məhz bu sözlərlə başlayır: “Hər bir dövlətin həqiqi sərvəti – onun insanlarıdır.”
“2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azaldılması və davamlı inkişaf Dövlət Proqramı”nın təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası prezidentinin sərəncamlarını, əsas alaraq 2018-ci ili “İnsan ili”, “İnsan inkişafı və sosial bərabərlik ili” elan edək. Və “İnsan” ilində bu sərəncamdan irəli gələrək Azərbaycanda davamlı insan inkişafı dövlət proqramında nəzərdə tutulmuş tədbirlərin reallaşmasında dövlət-cəmiyyət-millət səfərbərliyinə,vətəndaş aktivliyinə və təşəbbüslərinə nail olmaqla Azərbaycan prezidentinin “Qara qızılı insan qızılına çevirmək”strategiyasının reallaşmasına çalışaq”.
“Artıq XXI əsrdə “İnsanlar iqtisadiyyatın inkişafına yox, iqtisadiyyat insanların inkişafına xidmət etməlidir”prinsipi əsas götürülməkdədir”.
“2020-ci ilə qədər Yoxsulluğun azaldılması, sosial bərabərliyə əsaslanan tarazlı cəmiyyət, rifah cəmiyyəti, bilgi cəmiyyəti, ekoloji cəmiyyət formalaşdırmaq Azərbaycanda inkişaf prioriteti olmalıdır. Qara qızılı insan kapitalına çevirmək strategiyası, Yaşıl inkişaf strategiyası, Gənclərin və qadınların enerjisindən istifadə etmək strategiyası dövlət siyasətimizin əsasını təşkil etməlidir”.
“İnsan kapitalının inkişafı və sosial tərəqqi, Mədəniyyətin inkişafı, Gender siyasətinin formalaşması istiqamətində xeyli işlər görülmüşdür. “Azərbaycanda qadınların rolunun artırılmasına dair tədbirlər haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1998-ci il 14 yanvar tarixli Sərəncamı imzalanmış, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2000-ci il 6 mart tarixli Sərəncamı ilə “Azərbaycan Respublikasının Qadın Problemləri üzrə Milli Fəaliyyət Planı (2000-2005-ci illər)” təsdiq edilmiş, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Azərbaycan Respublikasında dövlət qadın siyasətinin həyata keçirilməsi haqqında” 2000-ci il 3 iyun tarixli Fərmanı qüvvəyə minmişdir. Azərbaycan həmçinin 1995-ci ildə BMT-nin “Qadınlara münasibətdə ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv olunması haqqında Konvensiyası”na qoşulmuşdur. 1998-ci ildə Qadın Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi yaradılmış, 2006-cı ildə isə onun əsasında Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi (AQUPDK) formalaşdırılmışdır. 2006-cı il oktyabrın 10-da “Gender (kişi və qadınların) bərabərliliyinin təminatları haqqında“ Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul edilmişdir.Ailənin bir institut kimi qorunması ilə bərabər,qadın liderlərin yetişdirilməsinə qayğı dövlət siyasətinin əsasını təşkil etməlidir”.
Bu cümlələr, bu ifadələr mənə məxsusdur Mehriban xanım.
16 mart 2017-ci ildə Badamdar otelin Konfrans zalında “Azərbaycanda Dayanıqlı İnkişaf Məqsədlərinə nail olunmasında elm və tədqiqatların rolu” mövzusunda keçirilən beynəlxalq konfransda “Dayanıqlı inkişafın sosial-fəlsəfi istiqamətləri və bu sahədə ölkəmizdə həyata kçirilən tədbirlər” adlı məruzəmdən seçmələrdir.
Bu məruzəni edərkən öz həyatımı, yaşadıqlarım çətinlikləri, dövlətimin məni qorumaması, bir qul kimi yaşadığımızı gizlətdim Mehriban xanım. Mənim həyat hekayətim göstərir ki, qurulması üçün bütün gəncliyimi qurban verdiyim dövlətim məni, öz vətəndaşını qorumur. Mənim ailəmin həyatı, durumu sizin siyasətinizin, sizin hakimiyyətinizin güzgüsüdür. Bəs bu siyasətiniz nə zaman dəyişəcək deyə bilərsinizmi, nə vaxt humanizm, ədalət bərqərar olacaq?
Bu dövlət siyasəti, imzaladığınız sərəncamlar və qəbul etdiyiniz qanunlar sadəcə kağız üstündə qalıb, cəmiyyətə tətbiq olunmayıb, olunmur, bir vətəndaş kimi mənim, ailəmin həyatına təsir etməyib. Mənim ailəm 20 ildir yurdsuz-yuvasız, kirayə köşələrində, cəhənnəmdə sürünür Mehriban xanım. Xəbəriniz varmı AMEA-da çalışanlardan, elm sahəsini inkişaf etdirmək iddiası olanlardan, əsər yaratmaq, fikir yaratmaq arzusu ilə yaşayanlardan…
1998-ci ildə AMEA-nın Fəlsəfə İnstitunun aspirantı Sərdar Mahmudovla ailə qurmuşam. 1998-ci ildən indiyə qədər- 2017-ci ilə kimi bizim ailəmiz kirayədə yaşamışdır. Bakının elə bir yeri qalmayıb ki, biz orda kirayə qalmayaq. Kirayə həyatı bir insan üçün, bir ailə üçün, bir qadın üçün əsl cəhənnəmdir, cəhənnəm həyatıdır. Kirayədə iki övlad böyütmüşəm mən. Cəhənnəmin, odun-alovun içində böyütmüşəm. Siz də anasınız. Sizin də övladlarınız var. Övladlarınıza belə bir cəhənnəm həyatını yaşadardınızmı, rəva görərdinizmi? Bu illərdə nələrə dözmüşük bir Allah bilir…Niyə, nə üçün? Maaşlarımız o qədər az olub ki, biz pul yığıb ev ala bilməmişik, İpoteka fondlarına müraciət etmişik, ilkin ödəniş tələb ediblər, ilkin ödəniş etməyə isə bizim gücümüz yoxdur. Heç ilkin ödəniş etməsək belə, güzəştli ipoteka alsaq belə, bəs ipoteka kreditini hər ay necə ödəyəcəyik, heç axı maaşlarımız ipoteka krediti ödəməyə çatmır axı və ya çatsa, ödəsək bəs nə ilə, hansı pulla yaşayacağıq? Beləcə illər keçir, yaşlanırıq. Sosial evlərlə bağlı müraciət etdik, bizə dedilər ki, sizin yaşınız keçib ,artıq sizə ev düşmür. Mehriban xanım deyin, indi biz nə edək? Mehriban xanım mən AMEA-da 200 manat əmək haqqı alıram. Bu əmək haqqı yazdığım bir məqaləyə belə dəyməz. Mən bu 200 manatla 2 uşağı necə yedirdim, geyindirim, sağlamlıqlarını qoruyum, təhsil problemlərini həll edim, alim olum, kitab yazım, tədqiqat aparım. Bəs bütün bunları harda edim, hansı evdə, hansı yazı masasında yaradıcılıqla məşğul olum. Xatırladıram ki, həyat yoldaşım aspiranturanı bitirsə də hələ müdafiəsini belə edə bilməyib , çünki daim kirayə pulu ödəmək üçün özünü oda-közə vurub, daim təlaş içində yaşamışıq ki, ev pulunu ödəyək, ev sahibi bizi 2 uşaqla küçələrə atmasın. Uşaqlarımızın gözündə valideyn kimi sınmayaq, bizi bacarıqsız, əfəl adlandırmasınlar (hərçənd ki, indi belə düşünürlər). Amma artıq sınmışıq biz. Və illərlə belə yaşamaq nəticəsində, həyat mübarizəsi nəticəsində, həyat yoldaşım Xərçəng xəstəliyinə tutuldu. Artıq 4-cü dəfədir ki, əməliyyat olundu. Bu zülm nə vaxt bitəcək axı?
Niyə Mehriban xanım? Niyə bizə, Azərbaycanın vətəndaşlarına, ailələrinə , övladlarına belə yaşamağı rəva görürsünüz? Ayıb deyilmi? Utanmırsınızmı? Heyvanların da yuvası var, qarışqaların da yuvası var, amma bizim bir insan və ya bir qul kimi də bir yuvamız, həyatımız yoxdur. Budurmu siyasət, budurmu söylədiyiniz inkişaf? Budurmu insan həyatına verilən dəyər? Niyə bu qədər qəddarsınız…Bu qəddar siyasət Sizin hakimiyyətin idarəetmə fəlsəfəsini və siyasi əxlaqını nümayiş etdirmirmi, Dövlət, Millət fəlsəfəsinin göstəricisi deyilmi. Sizin idarəetmə fəlsəfəniz nədir. Bir qrup YAP üzvləri ilə Dövlətin millətin sərvətlərini çapıb talamaq, bu sərvətləri xalqla, ölkə vətəndaşları ilə brabər səviyyədə, ədalətli bölməmək… Deyə bilərsinizmi şəxsən sizin neçə eviniz, nə qədər varınız, pulunuz var…Deyə bilərsinizmi, bəs bizim niyə heç nəyimiz yoxdur…bəs biz niyə məhrumuq bütün bunlardan…Kimdir günahkar. Bizmi günahkarıq ki, sizin soyğunçu, talançı hakimiyyətinizə dözürük…Nədən siz, XXI əsrdə Azərbaycanı Qullar üsyanına sürükləyirsiniz…
Hörmətli Mehriban xanım. Xatırladıram ki, AMEA-nın Prezidenti Akif Əlizadəyə ərizə yamışam ki, heç olmasa bizə yataqxana verilməsinə kömək edin. Küçədə qalmışıq…Amma ərizəmiz nəticəsiz qalıb, dəfələrlə köməkçisinə zəng vurmuşam ki, məni qəbul etsin dərdimi deyim, müxtəlif bəhanələrlə hətta qəbul belə etməyib. Deyin, alim olmaq, tədqiqat aparmaq üçün mən hardan stimul almalıyam, axı mənə heç insan kimi, hətta heyvan kimi belə dəyər verilmir. Dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində heyvanların belə hüquqları qorunur, mənim insan demirəm, bir heyvan kimi də haqlarım yoxdumu bu ölkədə?
Dəyərli Mehriban xanım. AMEA-da əmək haqları az olduğu üçün kirayə haqqını ödəyə bilmirdik və bu səbəbdən həyat yoldaşım elmdən uzaqlaşdı, AMEA-da işdən çıxdı və başqa işə keçdi. Indi sevinirik ki, heç olmasa kirayə haqqını ödəyə bilirik. Həyatımızda bu 20 ildə yeganə irəliləyişimiz bu olub ki, biz kirayə haqqını ödəmək imkanı qazanmışıq. Bəs bu nə qədər davam edəcək? Həyat yoldaşım aspiranturanı bitirən kimi hərbi xidmətə getdi, Vətənə xidmət etməliyəm,Vətəndaş borcumu yerinə yetirməliyəm dedi. Mən özüm isə bircə gün də ailəm, övladlarım üçün yaşamadım 17 yaşımdan meydanlarda Dövlət, Vətən, Millət , Azadlıq deyə mübarizə aparmışam, ölkəmi xarici ölkələrdə təmsil etmişəm, məqalələr yazmışam, məruzələr etmişəm. Amma bu vətəndə yaşamaq üçün bir ev, bir köşə belə tapmadım. Bəs mənim dövlətim məni nə zaman qoruyacaq, mənə nə zaman sahib çıxacaq? Indi nə etməliyəm? Siz deyin. Uğrunda hər şeyimi fəda etdiyim Ölkəmdənmi çıxıb getməliyəm, heç vaxt insan kimi yaşamadığım Vətənimdənmi çıxıb getməliyəm?. Mən bir dəfə 1988-ci ildə Vətən itirmişəm, bunun acısını, travmasını hələ yaşayıram, ikinci dəfəmi Vətən itirməliyəm…Mənim həmişə bir Vətən idealım olub. Bədbəxtlikdənmi, xoşbəxtlikdənmi mən vətənimə, millətimə çox bağlıyam və əslində həmişə məhz Millətim üçün çalışmışam, yaşamışam. Özüm üçün yaşasaydım, şübhəsiz ki, asanlıqla bu ölkəni tərk edərdim…bu gün belə bu şanslarım çox, çoxdur. Mən biliklərimi, enerjimi, bacarıqlarımı, ideyalarımı öz ölkəmin inkişafına, gələcəyinə xərcləmək istəyirəm. Təəssüf ki, sizin apardığınız siyasət ucbatından, bu ölkədə yaşamağa yerimiz olmadığı üçün ölkəmi tərk etmək məcburiyyətindəyəm… amma bunu heç istəmirəm. Azərbaycandan nə qədər bilikli, bacarıqlı insanların ölkəni tərk etməsinin fərqindəsinizmi, niyə bunun qarşısını almaq üçün heç bir tədbir görmürsünüz? Siz, vətənimizi bizdən alırsınız…Sizin üçün Vətən mülkiyyətdir, mənim üçün kutsal məkan və dəyərlər, kutsal toxunulmazlıq…
Bu dövlət mənim də dövlətimdir. Siz onu qəsb etmisiniz.Onun sərvətlərindən, imkanlarından yararlanmaq, insan kimi yaşamaq mənim də haqqımdır, mənim övladlarımın da haqqıdır. Siz onun bütün sərvətlərini mənimsəmisiniz. Siz , bizi bu ölkədə yaşamaqdan məhrum edirsiniz…
Bizə də, bizim ailəmizə də bu vətəndə yaşamaq imkanı yaradılmalıdır, AMEA alimləri, işçiləri də bu hüquqlardan yararlanmalıdır. Biz də insanıq və biz də öz evimizdə, öz ölkəmizdə yaşamalıyıq…
Cənab prezident. Cavabını almadığım bu məktubu sizə təqdim etməkdə məqsədim bizim ailəmizin şəxsində öz vətəndaşlarınızın sosial durumları və iztirablarını sizə çatdırmaq idi . Bu məktubumla bərabər, etdiyim məruzəni də diqqətinizə çatdırmaq üçün çapa göndərirəm və bilmirəm bundan sonra nələr olacaq.
Cənab prezident. Indi isə 16 mart 2017-ci ildə Badamdar otelin Konfrans zalında “Azərbaycanda Dayanıqlı İnkişaf Məqsədlərinə nail olunmasında elm və tədqiqatların rolu” mövzusunda keçirilən beynəlxalq konfransda “Dayanıqlı inkişafın sosial-fəlsəfi istiqamətləri və bu sahədə ölkəmizdə həyata kçirilən tədbirlər” adlı məruzəmi sizə təqdim edirəm.
Məruzənin mətni. XXI yüzillikdə dövlətlərin, ölkələrin inkişaf göstəricisi hərbi- siyasi -iqtisadi gücü ilə yox, insanın xoşbəxtliyi və mənəviyyatın yüksəlişi meyarı ilə ölçüləcəkdir. XXI əsr insan inkişafı paradiqması məhz bu sözlərlə başlayır: “Hər bir dövlətin həqiqi sərvəti – onun insanlarıdır.”
Davamlı inkişaf konsepsiyasının tərkib hissəsi olan İnsan inkişafı paradiqması BMT tərəfindən XX əsrin 90-cı illərindən işlədilməyə başlamışdır.
Avropa humanizmindən 500 il əvvəl Azərbaycanın,Türk- islam-şərq mədəniyyətinin ideya qaynağı olmuş İnsan bütün yaradılışın əşrəfi hesab edilmiş, Yaradanın İnsanda təcəlla etdiyini irəli sürən filosoflar , “Qorxdular haqq deməyə, döndülər insan dedilər”(İ. Nəsimi, Hürufilik,Ələvilik təriqətləri) deyərək vəhdət-əl vücud və panteizm(Ş.Təbrizi, M.Həllac,İbn Ərəbi) konsepsiyalarını formalaşdırmışlar, Azərbaycanda, Türk-İslam mədəniyyətində, İnsanı yüksəltmək, ideallaşdırmaq hərəkatı-Sufizm doğulmuşdur. İnsan inkişafının sosial ədalət və bərabərlik mühitində mümkün olduğunu nəzərə alaraq, Sosial bərabərliyi praktiki həyatda tətbiq etməyə nail olan Əxi təşkilatları qurmuşlar. Bu ənənəni Azərbaycan cümhuriyyətinin qurucusu M.Ə.Rəsulzadə sosial bərabərlik ideyasına əsaslanan sosial dövlət konsepsiyasını –Solidarizm nəzəriyyəsini yaratmaqla davam etdirmişdir. Məhz buna görə də mən, Fəlsəfə institutu adından təklif edirəm.Tarix və mədəniyyətimizin köklərində yatan İnsan inkişafı ideallarını BMT-nin İnsan inkişafı konsepsiyaları ilə çulğalaşdıraraq, həmçinin ”Azərbaycanda Sahibkarlığın İnkişafı (1993-1995)” Dövlət Proqramını , “Azərbaycan Respublikasının demoqrafik inkişaf konsepsiyası”, “Azərbaycan Respublikasında turizmin inkişafına dair Dövlət Proqramı”, “Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azaldılması və iqtisadi inkişaf üzrə Dövlət Proqramı, “Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramını, “Azərbaycan Respublikasının məşğulluq strategiyası” Azərbaycan Respublikasında əhalinin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı”nı və “2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azaldılması və davamlı inkişaf Dövlət Proqramı”nın təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan respublikası prezidentinin sərəncamlarını, əsas alaraq 2018-ci ili “İnsan”ili, “İnsan inkişafı və sosial bərabərlik ili” elan edək. Və “İnsan” ilində bu sərəncamdan irəli gələrək Azərbaycanda davamlı insan inkişafı dövlət proqramında nəzərdə tutulmuş tədbirlərin reallaşmasında dövlət-cəmiyyət-millət səfərbərliyinə,vətəndaş aktivliyinə və təşəbbüslərinə nail olmaqla Azərbaycan prezidentinin “Qara qızılı insan qızılına çevirmək”strategiyasının reallaşmasına çalışaq.
Məlumdur ki, 2000-ci ilin sentyabrında Nyu-Yorkda BMT-nin təşkilatçılığı ilə 147 ölkənin başçısı Minilliyin sammitinə toplaşaraq, Minilliyin İnkişaf Məqsədlərini (MİM) əks etdirən birgə Bəyannamə imzalamış və bununla da yoxsulluğun azaldılması məsələlərini özlərinin 2015-ci ilə qədər öhdəlikləri kimi müəyyənləşdirmişlər. Həmin qlobal məqsədlərdən birincisi məhz ifrat yoxsulluq və aclıq içində yaşayan dünya əhalisinin sayının yarıyadək azaldılmasını nəzərdə tutur. Minilliyin Bəyannaməsinə qoşulan bir ölkə kimi, Azərbaycan Respublikasında da bu öhdəliyin ölkə şəraitinə uyğun şəkildə həyata keçirilməsini təmin etmək məqsədilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2003-cü il 20 fevral tarixli Fərmanı ilə “2003-2005-ci illər üçün Azərbaycan Respublikasında yoxsulluğun azaldılması və iqtisadi inkişaf üzrə Dövlət Proqramı” təsdiq edilmişdir.
2008-2015-ci illərdə YADİDP-nin aşağıdakı əsas doqquz strateji məqsədi müəyyənləşdirilmişdir:
1. qeyri-neft sektorunu tarazlı inkişaf etdirməklə davamlı iqtisadi artımın təmin edilməsi;
2. əhalinin gəlir əldə etmək imkanlarının genişləndirilməsi, yoxsul əhalinin sayının əhəmiyyətli dərəcədə azalmasına nail olunması;
3. səmərəli sosial müdafiə sistemini inkişaf etdirməklə yaşlı əhalinin, aztəminatlı ailələrin və sosial cəhətdən xüsusilə həssas qrupların sosial riskinin azaldılması;
4. qaçqınların və məcburi köçkünlərin həyat şəraitinin yaxşılaşdırılması tədbirlərinin sistemli şəkildə davam etdirilməsi;
5. təhsil və səhiyyə sahəsində əsas xidmətlərin keyfiyyətinin yüksəldilməsi və onları əldə etmək üçün bərabər imkanların yaradılması;
6. sosial infrastrukturun inkişaf etdirilməsi, kommunal xidmətlər sisteminin təkmilləşdirilməsi;
7. ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılması, ətraf mühitin davamlı idarə olunmasının təmin edilməsi;
8. gender bərabərliyinin dəstəklənməsi;
9. dövlət idarəetməsinin təkmilləşdirilməsi.
Bununla yanaşı, Azərbaycan BMT-nin 2015-ci ilin 25-27 sentyabr tarixlərində keçirilən Davamlı inkişaf sammitində 2016-2030-cu illər üçün təsdiqlənmiş Davamlı inkişaf məqsədlərinə qoşulmuşdur. Bu proqramın tərkib hissəsi kimi Dördüncü Bakı Beynəlxalq Humanitar Forumunun Davamlı inkişaf və ekoloji sivilizasiya” dəyirmi masası keçirilmiş, davamlı inkişaf prioritetləri müzakirə olunmuşdur.
“Davamlı inkişaf” termini ətraf mühit və inkişafa dair Beynəlxalq Komissiya (Bruntland komissiyası) tərəfindən 1987-ci ildən işlədilməyə başlanmışdır.
Davamlı inkişaf hazırki dövrdə bütün tələbatları ödəməklə yanaşı gələcək nəsillərin də öz tələbatlarını ödəmək qabiliyyəti və istəyini təmin etməyk ideyasıdır.
BMT-nin Rio de Janeyro-92 konfransında qəbul edilmiş və Davamlı İnkişaf üzrə öz milli strategiyasını hazırlamaq üçün “XXI əsrin gündəliyi” adlanan bu sənəd XXI əsr üçün dünya ölkələrinin iqtisadi, sosial və ekoloji aspektləri əhatə edən Davamlı Inkişaf konsepsiyasını hazırlamaq üçün ümumi fəaliyyət proqramıdır.
Ətraf mühit və inkişafa dair Rio-de-Jeneyro bəyannaməsinə
aşağıdakı ideyalar daxildir:
İnsanlar təbiətlə həmahəng sağlam və məhsuldar yaşamaq hüququna malikdirlər. Bugünki inkişafı gələcək nəsillərin ziyanına olaraq həyata keçirilməməlidir.Davamlı inkişafı həyata keçirtməkdən ötrü ətraf mühitin mühafizəsi inkişaf prosesinin ayrılmaz hissəsini təşkil etməlidir və buna ondan ayrılıqda baxılmamalıdır. Sabit inkişafı təmin etmək və əhalinin çoxunun tələblərini ödəməkdən ötrü yoxsulluğun kökünün kəsilməsi və dünyanın müxtəlif hissələrində həyat səviyyələrinin qeyri-bərabərliyinin ləğvi nəzərdə tutulur.
Davamlı inkişafın əsas vəzifəsi insanın tələbat və istəklərinin ödənilməsi ilə ifadə olunur. Resursların və imkanların təkcə adamların indiki nəsli üçün deyil, həmçinin indiki və gələcək nəsillər arasında, həmçinin insanla digər bioloji növlər arasında ədalətli bölgüsü.
Davamlı İnkişaf iqtisadi, sosial, ekoloji aspektləri əhatə etməklə Minilliyin inkişf məqsədlərinə əsaslanır. Yer kürəsində insanın ən optimal şərtlərlə mövcudluğunu təmin etmək, eyni zamanda növbəti nəsillərin gələcəyini təmin etmək üçün davamlı inkişafın əsas sütunları şəxsi inkişaf, iqtisadi inkişaf və ətraf mühitin mühafizəsidir. Daha çox sosial komponentləri əhatə edən davamlı inkişaf konsepsiyası-insan həyatının normal şəkildə davamlılığını nəzərdə tutur.
90-cı ildə BMT tərəfindən irəli sürülən Davamlı İnkişaf Konsepsiyasının tərkib hissəsi olan İnsan inkişafı Konsepsiyası insan həyatının təkcə iqtisadi tərəflərini yox, onun sosial aspektlərini-təhsil, səhiyyə, ekologiya,demoqrafiya, mədəniyyət, ailə və məişət və s.əhatə edir. Insan inkişafı sosial həyatın bütün sahələrində fərdin inkişaf imkanlarının genişlənməsini əsas tutur.
Hazırda dünyada sosial tərəqqinin səviyyəsi- insanların sağlamlıq,uzunömürlülük, dünyagörüş səviyyəsi, mənəvi-psixoloji vəziyyəti ilə müəyyənləşir. İqtisadiyyatdakı nailiyyətlər istehsal və istehlak həcmi ilə deyil, insanların mənəvi dünyagörüşünün səviyyəsi və mənəvi-psixoloji sağlamlıq vəziyyəti ilə şərtlənir.
Davamlı inkişaf konsepsiyasında İnsanın-təbiətin-Cəmiyyətin üzvi vəhdətdə inkişafı əsas götürülür.
Davamlı İnsan inkişafı Konsepsiyasında indiki və gələcək nəsillərin həyat tələbatlarını ödəmək, öz qabiliyyətini inkişaf etdirmək üçün bütün insanlara bərabər imkanların yaradılması nəzərdə tutulur. Davamlı inkişafın üç əsas istiqaməti olan iqtisadiyyat, ekologiya və sosial sahə içərisində əsas hərəkətverici qüvvə insan potensialıdır. İnsan inkişafı isə təbiətlə-cəmiyyətin tarazlığı kontekstində mümkündür.Sosial ədalət, sosial bərabərlik və ekoloji təhlükəsizliyi özündə birləşdirən iqtisadi inkişafa əsaslanır.
Artıq XXI əsrdə “İnsanlar iqtisadiyyatın inkişafına yox, iqtisadiyyat insanların inkişafına xidmət etməlidir”prinsipi əsas götürülür.İnsan inkişafı-Demoqrafik xarakteristika, Ətraf mühit, urbanizasiya və mənzil-məişət şəraiti, sağlamlıq və qidalanma, Təhsil, iqtisadi fəallıq, Sosial qruplar və əhalinin təşkil olunma səviyyəsi, Sosial təminat, mədəniyyət və asudə vaxt,Vaxtdan səmərəli istifadə ,ictimai qaydalar və təhlükəsizlik, Sosial münasibətlər və siyasi fəaliyyət aspektlərini əhatə edir.davamlı inkişaf tərəqqinin, inkişafın bütün parametrlərinin və prioritetlərinin harmonik şəkildə əlaqələndirilməsini tələb edir.
Azərbaycanda Davamlı İnkişaf Konsepsiyasının əsas aspektləri yoxsulluğun azaldılması, tarazlı inkişafın təmin edilməsidir. Davamlı inkişafın Azərbaycan modelinin strateji istiqamətləri Dünyanı və ölkəmizi davamlı inkişafa necə transformasiya etməli olduğumuzu bilməkdən keçir. Bunun da yolu bilgi toplumu yratmaqla “kollektiv intellekt” strategiyasına malik olmağımızdan keçir.
Minilliyin proqramı çərçivəsində 2020-ci ilə qədər Yoxsulluğun azaldılması, sosial bərabərliyə əsaslanan tarazlı cəmiyyət, rifah cəmiyyəti, bilgi cəmiyyəti,ekoloji cəmiyyət formalaşdırmaq Azərbaycanda inkişaf prioriteti olmalıdır. “Qara qızılı insan kapitalına çevirmək” strategiyası, “Yaşıl inkişaf” strategiyası, “Gənclərin və qadınların enerjisindən istifadə etmək” strategiyası dövlət siyasətimizin əsasını təşkil etməlidir. Davamlı iqtisadi inkişaf və yoxsulluğun azaldılması gənclərin ölkənin iqtisadi və sosial həyatında fəal iştirakını tələb edir. Ölkə əhalisinin 55%-ni uşaq və gənclər təşkil edir, qeydə alınmış işsizlərin 51%-ni gənclər təşkil edir. Bu səbəbdən, gənclərin əksəriyyəti ölkənin iri şəhərlərinə və yaxud digər ölkələrə miqrasiya edir. Dövlət bunun qarşısını almalıdır. Bildirməliyik ki, BMT XXI əsri təhsil əsri elan etmişdir. Ölkə Prezidentinin 2007-cı il 16 aprel tarixili 2090 nömrəli Sərəncamı ilə “2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili üzrə Dövlət Proqramı” qəbul edilmişdir. BMT-nin “Uşaq hüquqları haqqında” Konvensiyasına uyğun olaraq, Uşaq Hüquqları üzrə Milli Fəaliyyət Planı həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur.
Davamlı insan inkişafı konsepsiyasının əsas prioritetlərindən biri də ekoloji sivilizasiyanın formalaşdırılmasıdır. Ekoloji sivilizasiya bir sistem kimi başa düşülməlidir, ətraf mühitin çirklənməsi, təbii resurslardan istifadə isə bu sistemin tərkib elementləridir. Ekoloji sivilizasiyanın formalaşması üçün “sosial məsuliyyət” anlayışı inkişaf etdirilməli ekoloji təhsil və ekoloji mədəniyyətə malik insan formalaşdırılmalıdır. Ekoloji etika, ekoloji politologiya, tarixi ekologiya, etnoekologiya kimi məsələlər elmi tədqiqata cəlb olunmlıdır. Yalnız yaxşı idarəçilik və dövlət institutlarının, vətəndaş cəmiyyətinin və özəl sektorun fəaliyyətinin kombinasiyası davamlı inkişafa nail olmaq üçün əsas şərtdir. Sosial məsuliyyətin ekoloji ölçüsü -insanın və bəşəriyyətin, xüsusilə qadın və uşaqların xeyri üçün əldə olunmuş nailiyyətlərin daha da inkişaf etdirilməsi və qorunması meyarı ilə müəyyən olunmalıdır. Davamlı inkişafa çatmaqdan ötrü qadınların hər tərəfli inkişafı vacibdir. Gənclərin yaradıcı qüvvələrinin iştirakı zəruridir. İlham Əliyevin Forumun açılışındakı nitqində dediyi kimi “təbii sərvət kimi enerjinin istifadəsindən deyil, insanın, xüsusilə gənclərin enerjisindən istifadə edilməlidir”. Təhsil sahəsində gənclərə daha çox imkan yaradılmasının zəruriliyi davamlı inkişafın əsas şərtidir. Təbii ehtiyatlardan səmərəli istifadə məsələsinə gəlincə ekoloji təhlükəsizlik və mədəni irsin qorunması sahəsində insanların maarifləndirilməsi, ekoloji mədəniyyətin tərbiyə edilməsi, yeni düşüncə tərzinin formalaşması kimi məsələlərin mühüm əhəmiyyət kəsb etdiyini qeyd etməklə bərabər, iqtisadiyyat, insan, ekologiya və mədəniyyət sahələrindəki inkişafın qarşılıqlı şəkildə, bir-biri ilə üzvi əlaqədə olduğunu hesab edirik. 2003-2010-cu illəri əhatə edən “Azərbaycan Respublikasında ekoloji cəhətdən dayanıqlı sosial-iqtisadi inkişafa dair Milli Proqram”, 2003-2008-ci illəri əhatə edən “Azərbaycan Respublikasında meşələrin bərpa edilməsi və artırılmasına dair Milli Proqram”, “Azərbaycan Respublikasında ekoloji vəziyyətin yaxşılaşdırılmasına dair 2006-2010-cu illər üçün Kompleks Tədbirlər planı” və s. hazırda icra olunmaqdadır.
Davamlı inkişaf, yaşıl iqtisadiyyat, ekologiya və mədəniyyət inkişafın yeni yollarının axtarışı məsələləridir. Sosial problemlər həll olunmadan ekoloji problemlərin həllinin qeyri-mümkün olduğunu və bu məsələlərin mərkəzində insanın dayandığını qeyd edirik. Ekologiya və ətraf mühit sahəsində yaxşı idarəçilik standartlarını tətbiq etməklə yaşıl inkişaf strategiyası yaratmaq vacibdir. Yaşıl inkişaf strategiyası əsasında dövlət Erməni işğalı altında olan İrəvanın,Qarabağ və ətraf bölgələrin ekaloğiyasına vurulan zərərləri, eyni zamanda Azərbaycanın mədəniyyət abidəsi olan Urmu gölünün qurudulmasını da beynəlxalq təşkilatlar qarşısında qaldırmalı, Urmu gölünün qurudulmasının qarşısının alınması məqsədilə İran-Azərbaycan müştərək komissiysının yaradılmasına cəhd edilməlidir. Ermənistanda tikilmiş Metsamor AES-nın Azərbaycan və Qafqaz ekalogiyasına mənfi təsiri qeyd edilməlidir. Azərbaycan Qafqazda ətraf mühitin mühafizəsinə dair Assosiasiyanın yaradılması təşəbbüsünü öz üzərinə götürməlidir.
Müasir dövrün qlobal çağırışları təkcə idarəçilik yanaşmasının dəyişilməsini deyil, həm də mədəni transformasiyanın baş verməsini tələb edir. Mədəni transformasiya zamanı Milli identikliyin qorunması,özəlliklə Azərbaycanda dominant Türk kimliyinin və dilinin qorunması vacib şərtdir. Soyadların türkləşdirilməsi və Rus “ov, yev” mənsubiyyət şəkilçilərinin ləğv edilməsi şərtdir.
Qeyd etməliyik ki, davamlı inkişaf bütün dünyada yoxsulluğun aradan qaldırılmasından sonra mümükündür. XXI əsrin ilk illərinə olan məlumata görə, yoxsulluq dünya dövlətlərinin 2/3 hissəsini əhatə edən problemdir. Dünyada 1,2 milyarda yaxın insan yoxsulluqdan əziyyət çəkir, təqribən 2 milyard insanın gündəlik gəliri isə bir dollardan aşağıdır. Təbii ki, bütün bunlar dünya ölkələri üzrə gəlirlərin ədalətsiz bölgüsü ilə bağlıdır. Hazırda əksər dünya dövlətlərinin başlıca məqsədi olan davamlı inkişafa keçidin də əsas tələbi, məhz gəlirlərin ədalətli bölgüsünə nail olmaqdır.
Gəlirlərin ədalətli bölgüsü şüuru, həmçinin istehlak etikası formalaşdırılmalıdır.Bu sahədə praktiki addımlar atılmalı davamlı inkişafa dair AMEA əməkdaşlarının bütün bölgələrimizdə xalqa və məmurlara məruzələri təşkil olunmalıdır. İqtisadiyyatın “ekologiyalaşdırılması” və “davamlı inkişaf naminə hərəkatlar” yaradılmalıdır. Mədəniyyətin transformasiyasında ekoloji sivilizasiya yaratmaq əsas məqsəd olmalıdır. əhalinin ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində maarifləndirilməsində vətəndaş cəmiyyətinin, qeyri-hökumət təşkilatlarının, medianın rolunu vurğulamaqla bərabər qeyd edirik ki, inkişafın etik əsasları formalaşmadıqca davamlı inkişafa nail olmaq qeyri-mümkündür
Azərbaycanda İnformasiya və kommunikasiya texnologiyalarından (İKT) istifadə imkanlarının genişləndirilməsi, Turizmin inkişaf etdirilməsi, Məşğulluq siyasəti və əhalinin sosial müdafiəsinin təşkili, insan kapitalının inkişafı və sosial tərəqqi, Mədəniyyətin inkişafı, Gender siyasətinin formalaşması istiqamətində xeyli işlər görülmüşdür. “Azərbaycanda qadınların rolunun artırılmasına dair tədbirlər haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1998-ci il 14 yanvar tarixli Sərəncamı imzalanmış, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2000-ci il 6 mart tarixli Sərəncamı ilə “Azərbaycan Respublikasının Qadın Problemləri üzrə Milli Fəaliyyət Planı (2000-2005-ci illər)” təsdiq edilmiş, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin “Azərbaycan Respublikasında dövlət qadın siyasətinin həyata keçirilməsi haqqında” 2000-ci il 3 iyun tarixli Fərmanı qüvvəyə minmişdir. Azərbaycan həmçinin 1995-ci ildə BMT-nin “Qadınlara münasibətdə ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv olunması haqqında Konvensiyası”na qoşulmuşdur. 1998-ci ildə Qadın Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi yaradılmış, 2006-cı ildə isə onun əsasında Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi (AQUPDK) formalaşdırılmışdır. 2006-cı il oktyabrın 10-da “Gender (kişi və qadınların) bərabərliliyinin təminatları haqqında“ Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul edilmişdir. Lakin qanunlar qəbul edilsə də, sərəncamlar imzalansa da onların tətbiqi və reallaşması yönümündə böyük problemlər mövcuddur. Ailənin bir institut kimi qorunması ilə bərabər,qadın liderlərin yetişdirilməsinə qayğı dövlət siyasətinin əsasını təşkil etməlidir. Davamlı inkişaf konsepsiyasının reallaşdırılmasında vətəndaş cəmiyyətinin və kütləvi informasiya vasitələrinin rolu böyükdür. Vətəndaş cəmiyyəti Dövlət idarəçiliyinin demokratik prinsiplərə əsaslanmasından, azad seçki sisteminin və siyasi mədəniyyətinin olmasından keçir. Vətəndaş cəmiyyətinin formalaşmasının əsasında isə QHT-lərin və azad mətbuatın formalaşması və onların fəaliyyətinin ictimai həyatın bütün sahələrini əhatə etməsi durur.
Son söz əvəzi. Cənab prezident, bir vətəndaş kimi Sizin siyahınıza düşsəm də, düşməsəm də, nə qədər ki, siz prezidentsiniz, nə qədər ki, Azərbaycanda YAP hakimiyyətdədir, mən həmişə sizə müxalifət olacam. Mən sizin dəyərlərinizi, idarəetmə fəlsəfənizi, sosial-iqtisadi siyasətinizi bəyənmirəm, qəbul etmirəm, uğurlu hesab etmirəm, paylaşmıram. Mənim dəyərlərim müsavatçılıqdır, liderim M.Ə.Rəsulzadədir. Siz isə Müsavatçılığın əsas prinsipi olan sosial dövlət ideyasını tətbiq etməklə tarixdə və vətəndaşlarımızın xatirələrində müsbət obraz kimi qala bilərsiniz. “Sosial dövlət” ideyası sərvətlərin və gəlirlərin bütün vətəndaşlar arasında bərabər ədalətli bölgüsünə əsaslanır və hakimiyyəti qəsb etmiş bir zümrənin dövlət malını, xalqın malını talamaqdan, mənimsəməkdən qətiyyətlə imtina edir. Bunu isə yalnız M.Ə.Rəsulzadə kimi Dövlət,Vətən, Millət əxlaqına və vicdanına sahib olan liderlər bacarar, gerçəkləşdirər.
Cənab Prezident. Sizin prezidentliyiniz dövründə “İnsan xoşbəxtliyi” yoxdur, əgər yoxdursa Prezident olmağa dəyməz!!!

Sayğılarla. Yasəmən Qaraqoyunlu.